Αμπέλι στο σπίτι. Τι ποικιλίες να διαλέξω και πως να το φροντίσω

Οι περισσότεροι έχουμε ξεκάθαρη εικόνα σχετικά με το  τι είναι ένα αμπέλι (Vitis vinifera, άμπελος η οινοφόρος), πόσο βαθιά είναι όμως η γνώση μας για  το φυτό αυτό  το οποίο στην άγρια μορφή του υπάρχουν αναφορές ότι καλλιεργείται ακόμα και από το 6000 π.Χ. ενώ  από τον Όμηρο και άλλους ποιητές, παρουσιάζεται η  καλλιέργεια του και στην Αρχαία Ελλάδα, όπου σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ήταν συνδεδεμένο με το Θεό Διόνυσο;

Το αμπέλι λοιπόν, όπως όλοι γνωρίζουμε, καλλιεργείται για τον καρπό του, γνωστό και ως σταφύλι, το οποίο καταναλώνεται είτε νωπό, είτε χρησιμοποιείται για παραγωγή άλλων προϊόντων, όπως κρασί, τσίπουρο, ρακή, λικέρ, σταφίδα, ενώ τα φύλλα του χρησιμοποιούνται για να φτιάξουμε ντολμαδάκια, ένα αγαπημένο παραδοσιακό πιάτο της ελληνικής κουζίνας.
Στο παρόν άρθρο, θα δούμε πιο συγκεκριμένα  πως μπορούμε και εμείς να φτιάξουμε το δικό μας αμπελώνα αλλά και πως να φροντίσουμε τα αμπέλια μας, ώστε να έχουμε δυνατά, υγιή φυτά παράλληλα με μία δυνατή  παραγωγή.

Το φυτό της αμπέλου (που θα το ακούσουμε και ως πρεμνό), όπως όλα τα φυτά που καλλιεργούμε, έχει διάφορες ποικιλίες να επιλέξουμε, ανάλογα το επιθυμητό προϊόν αλλά και τις εδαφοκλιματικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή μας. Οι ποικιλίες όσον αφορά το παραγόμενο προϊόν, χωρίζονται σε οινοποιήσιμες και επιτραπέζιες, καθώς και σε λευκές και ερυθρές.

Το αμπέλι, αναπτύσσεται σε διάφορες τοποθεσίες, τόσο ορεινές όσο και πεδινές, απαιτεί ωστόσο ηλιόλουστες θέσεις φύτευσης, ενώ προτιμάει περιοχές με ζεστά, ξηρά καλοκαίρια. Καλό είναι να αποφεύγουμε τη φύτευση του αμπελιού σε περιοχές με υψηλή υγρασία, διότι είναι επιρρεπές σε μυκητολογικές ασθένειες. Αντέχει ικανοποιητικά σε θερμοκρασίες έως και -10°C, κινδυνεύει όμως από πρώιμους ανοιξιάτικους παγετούς, εάν δεν βρίσκεται στο λήθαργο του.

Όσον αφορά το έδαφος, το αμπέλι αναπτύσσεται και καρποφορεί σε όλους τους τύπους εδαφών, με εξαίρεση τα αλατούχα εδάφη. Σε κάθε περίπτωση, το έδαφος πρέπει να είναι βαθύ, με καλή αποστράγγιση και σχετικά ουδέτερο ph.

Αφού περιγράψαμε συνοπτικά τις συνθήκες που χρειάζεται για να καλλιεργηθεί, πάμε να δούμε τα βήματα για την εγκατάσταση του αμπελώνα μας και τις καλλιεργητικές περιποιήσεις που θα χρειαστούν.

Η φύτευση του αμπελιού, γίνεται κυρίως από αρχές Φλεβάρη, ενώ σε περιοχές με συχνούς, πρώιμους ανοιξιάτικους παγετούς, είναι καλύτερα να φυτεύεται πιο αργά την άνοιξη.
Αρχικά λοιπόν πρέπει να  επιλέξουμε την κατάλληλη ποικιλία, ανάλογα το επιθυμητό παραγόμενο προϊόν αλλά και το κλίμα της περιοχής μας. Καλό είναι να επιλέγουμε έριζα, εμβολιασμένα φυτά που είναι ανθεκτικά στη φυλλοξήρα και σε άλλους εχθρούς και ιώσεις που προσβάλλουν το αμπέλι και δημιουργούν σοβαρά προβλήματα στην καλλιέργεια.
Ιδανικά, πρέπει να προηγηθεί και μια ανάλυση εδάφους, πριν την εγκατάσταση της καλλιέργειας, για να ξέρουμε τόσο ποια ποικιλία είναι κατάλληλη, αλλά και τη θρεπτική κατάσταση του εδάφους. Αυτό μας βοηθάει να προσδιορίσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια την ποσότητα και το είδος της λίπανσης που θα χρειαστεί η καλλιέργεια μας, για καλύτερη παραγωγή με το μικρότερο δυνατό κόστος.

Έπειτα, οργώνουμε, απομακρύνουμε πέτρες και ξένα αντικείμενα από το χωράφι και ψιλοχωματίζουμε όσο είναι δυνατόν το έδαφος. Ακολουθεί εμπλουτισμός του εδάφους με οργανική ουσία και θρεπτικά στοιχεία, με την προσθήκη κοπριάς και κομπόστ/vermicompost, καθώς και με τα απαιτούμενα λιπάσματα. Αυτό το στάδιο, μπορεί εναλλακτικά να γίνει αργότερα, τη στιγμή της φύτευσης, όπου προσθέτουμε κοπριά/κομπόστ ή και λιπάσματα, ατομικά στον κάθε λάκκο φύτευσης, εάν τα φυτά μας είναι λίγα, μειώνοντας έτσι το κόστος της καλλιέργειας.
Πολύ σημαντικές είναι και οι αποστάσεις φύτευσης και το σχήμα φύτευσης. Ενδεικτικά, για ένα γραμμικό σχήμα φύτευσης, οι αποστάσεις είναι 2-2,4 μέτρα μεταξύ των γραμμών και 1 μέτρο μεταξύ των φυτών.
Αφού υπολογίσουμε και της αποστάσεις φύτευσης, ήρθε η ώρα να φυτέψουμε τα φυτά μας. Ανοίγουμε το λάκκο, κόβουμε τις ρίζες του φυτού στα 4-5 εκατοστά και το τοποθετούμε στο λάκκο, προσθέτοντας κοπριά και κομπόστ, ή και λίπασμα, εφόσον δεν προσθέσαμε νωρίτερα, σε όλο το χωράφι.

Έπειτα, τοποθετούμε τους πασσάλους στήριξης για το σύστημα υποστύλωσης του αμπελιού, ανάλογα το σύστημα μόρφωσης που θα επιλέξουμε.

Πότισμα:  Μετά τη φύτευση, και για τα πρώτα 2-3 χρόνια της καλλιέργειας, το πότισμα του αμπελιού είναι απαραίτητο από την άνοιξη έως το φθινόπωρο, ώστε να παρέχεται στα κλήματα επαρκής εδαφική υγρασία, χωρίς ωστόσο να παραμένει λασπωμένο το χώμα. Το αμπέλι, είναι ανθεκτικό σαν φυτό στην ξηρασία, όμως η έλλειψη νερού επιδρά αρνητικά στην παραγωγή, επομένως δεν πρέπει να λείψει το νερό από τα φυτά μας. Γενικά, οι απαιτήσεις σε νερό διαφοροποιούνται στα διάφορα στάδια ανάπτυξης. Συγκεκριμένα, αρχίζουν να αυξάνονται την περίοδο ανάπτυξης των βλαστών (χοντρικά την άνοιξη) και μεγιστοποιούνται στο στάδιο ανάπτυξης της ράγας (σταφύλι) περίπου Ιούνιο-Αύγουστο, ενώ έπειτα, από το στάδιο του γυαλίσματος μέχρι την πλήρη ωρίμανση, οι απαιτήσεις σε νερό μειώνονται.
Ιδανικά, πρέπει να εγκαταστήσουμε ένα αυτόματο σύστημα άρδευσης, το οποίο ναι μεν στην αρχή μπορεί να φαίνεται κοστοβόρο, βοηθάει ωστόσο στην ορθολογική άρδευση, η οποία δίνει καλύτερη ανάπτυξη των φυτών και παραγωγή, ενώ μακροπρόθεσμα είναι ωφέλιμη τόσο για την τσέπη μας όσο και για το περιβάλλον.

Λίπανση: Το αμπέλι, σε γενικές γραμμές είναι ένα απαιτητικό φυτό σε θρεπτικά στοιχεία, και χρειάζεται σημαντικές ποσότητες λιπάσματος κάθε χρόνο, για να έχουμε δυνατά φυτά και καλή παραγωγή. Οι απαιτήσεις των φυτών σε θρεπτικά μεταβάλλονται ανάλογα το αναπτυξιακό στάδιο στο οποίο βρίσκεται το φυτό, ενώ επηρεάζονται και από παράγοντες όπως η ποικιλία, η ηλικία του πρέμνου, το κλάδεμα και το επιθυμητό προϊόν. Για τον ακριβή προσδιορισμό των ποσοτήτων κάθε θρεπτικού, καλό είναι να έχει προηγηθεί, όπως αναφέραμε νωρίτερα ανάλυση εδάφους ώστε να προσδιοριστούν με μεγαλύτερη ακρίβεια οι δοσολογίες των λιπασμάτων που θα χρησιμοποιήσουμε. Γενικά, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε οργανικό λίπασμα για κλήματα, με ισορροπημένη σύνθεση για υγιή ανάπτυξη του αμπελιού ή χρησιμοποιούμε πλήρη λιπάσματα γενικής χρήσης, με αρκετό άζωτο (N) προς τα τέλη χειμώνα με αρχές άνοιξης, ώστε να είναι διαθέσιμο στα φυτά την κατάλληλη περίοδο ενώ, όσο πλησιάζουμε προς την άνθηση και την καρπόδεση, αυξάνονται οι ποσότητες φώσφορου (P) και ειδικότερα καλίου (K) που χρειάζονται τα φυτά. Εναλλακτικά, τα θρεπτικά στοιχεία και κυρίως το άζωτο που χρειάζονται τα φυτά μας, συνιστάται να δοθεί από το φθινόπωρο, μετά τον τρύγο, ώστε να είναι άμεσα διαθέσιμο στα φυτά με την έναρξη της νέας βλάστησης και το φούσκωμα τον οφθαλμών κατά την άνοιξη. Επίσης, τα πρέμνα χρειάζονται αρκετό Μαγνήσιο (Mg), ειδικά μετά την καρπόδεση, καθώς έλλειψη του προκαλεί ξήρανση ράχης στις ράγες, καθώς και ασβέστιο (Ca), οπότε συνιστάται και λίπανση με λίπασμα Ασβεστίου – Μαγνησίου. Οι ανάγκες του αμπελιού σε ιχνοστοιχεία όπως σίδηρο (Fe), ψευδάργυρο (Zn) και Βόριο (B) καλύπτονται συνήθως από τα λιπάσματα και τα κομπόστ που χρησιμοποιούμε, ωστόσο σε περίπτωση διαπιστωμένης έλλειψης των στοιχείων αυτών, πρέπει να χορηγούνται τα κατάλληλα λιπάσματα.

Ζιζάνια: Μια ακόμη καλλιεργητική εργασία που απαιτούν τα αμπέλια μας, είναι η αφαίρεση των ζιζανίων. Η ανάπτυξη των πρεμνών δέχεται, ειδικά τα πρώτα χρόνια από την εγκατάσταση τους, τον ανταγωνισμό των ζιζανίων ως προς το νερό, τα θρεπτικά αλλά και το φως. Επίσης, η ύπαρξη ζιζανίων, εμποδίζει την καλή κυκλοφορία του αέρα, δημιουργώντας έτσι, ιδανικότερες συνθήκες για την ανάπτυξη ασθενειών. Κρίνεται λοιπόν επιτακτική η αφαίρεση τους, σκαλίζοντας συχνά το έδαφος γύρω από τα πρέμνα και αφαιρώντας τα ζιζάνια με τα χέρια.

Εχθροί και ασθένειες: Το αμπέλι, είναι ένα φυτό ευαίσθητο σε μυκητολογικές ασθένειες, με κυριότερες αυτές του περονόσπορου, του ωιδίου και του βοτρύτη. Για να αντιμετωπίσουμε βιολογικά τις ασθένειες αυτές, ψεκάζουμε τα πρέμνα με βρέξιμο χαλκό και βρέξιμο θειάφι και σκονίζουμε με θειοχαλκίνη.

Από τα έντομα που προσβάλλουν το αμπέλι, το σημαντικότερο είναι η ευδεμίδα που προκαλεί σοβαρές ζημιές, ενώ συχνά προσβάλλονται και από ψευδόκοκκους, και θρίπες. Για τη βιολογική αντιμετώπιση της ευδεμίδας χρησιμοποιούμε βάκιλο Θουριγγίας ή φυσική πυρεθρίνη, και για τους ψευδόκκοκους θερινό πολτό. Για τον προσδιορισμό της κατάλληλης στιγμής για τις επεμβάσεις με το βάκιλο Θουριγγίας, με σκοπό την αντιμετώπιση της ευδεμίδας, απαιτείται η παρακολούθηση των εντόμων με παγίδες εντόμων. 

Επιπλέον, πολλές φορές τα αμπέλια, αφού έχουν σχηματιστεί οι καρποί (ράγες), προσβάλλονται από σφήκες οι οποίες τρώνε τις ράγες. Για την προστασία των σταφυλιών, μπορούμε να καλύπτουμε τα τσαμπιά με ειδικά υφάσματα για την προστασία καρπών.

Κλάδεμα: Τέλος, μια σημαντική εργασία της καλλιέργειας του αμπελιού, αποτελεί το κλάδεμα. Σε γενικές γραμμές, τα κλαδέματα χωρίζονται σε χειμερινά και θερινά (χλωρά) ανάλογα την εποχή που πραγματοποιούνται και σε κλαδέματα μόρφωσης και καρποφορίας, ανάλογα τον επιδιωκόμενο στόχο.

Τα κλαδέματα πρέπει πάντα να πραγματοποιούνται με ξηρό καιρό, χωρίς πολύ υγρασία, ενώ συνιστάται μόλις τελειώσουμε, να χρησιμοποιούμε πάστα κλαδέματος, ειδικά σε μεγάλες τομές, για την αποφυγή μολύνσεων και να ψεκάζουμε με συγκεκριμένα σκευάσματα χαλκού.

Το χειμερινό κλάδεμα, γίνεται από τέλη Γενάρη έως Μάρτη, και διακρίνεται σε κλάδεμα μόρφωσης τα 3-4 πρώτα χρόνια, για να δώσουμε στο πρεμνό το σχήμα που θέλουμε (κυπελλοειδές, γραμμικό κ.α), και σε κλάδεμα καρποφορίας το οποίο καθορίζει την ετήσια παραγωγή, καθώς επιδιώκουμε μια ισορροπία μεταξύ βλάστησης και παραγωγής, ενώ επίσης διατηρεί το σχήμα μόρφωσης που έχουμε επιλέξει τα προηγούμενα χρόνια, με το κλάδεμα μόρφωσης.

Tα θερινά (χλωρά) κλαδέματα είναι επεμβάσεις αφαίρεσης νεαρής βλάστησης και φυλλώματος, γίνονται τέλη άνοιξης με καλοκαίρι, διακρίνονται σε βλαστολόγημα, κορφολόγημα, αραίωση φορτίου, ξεφύλλισμα και χαραγή και επιδιώκουν στην ισορροπία μεταξύ παραγωγής και βλάστησης, ενώ συμβάλλουν έμμεσα και στη φυτοπροστασία, με τον καλύτερο αερισμό του πρεμνού.